उत्तर: भाषाशास्त्र , व्युत्पत्तिशास्त्र आणि इतिहासलेखन यांत मूलभूत संशोधन करणाऱ्या वि . का . राजवाडे यांचे इतिहासलेखनातील योगदान पुढीलप्रमाणे-
( १ ) राजवाडे यांनी ‘ मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने ’ असे शीर्षक असणारे २२ खंड संपादित केले .
( २ ) इतिहास म्हणजे भूतकालीन समाजाचे सर्वांगीण समग्र जीवनदर्शन होय , हा विचार मांडला .
( ३ ) केवळ राजकीय घडामोडी , सत्तांतरासाठी केलेली कटकारस्थाने आणि युद्धे यांच्याच हकिकती म्हणजे इतिहास नव्हे , असे त्यांचे मत होते.
( ४ ) आपला इतिहास आपणच लिहिला पाहिजे , हा विचार त्यांनी भारतीय इतिहासकारांना दिला.
( ५ ) अस्सल कागदपत्रांच्याच आधारे इतिहास लिहिला गेला पाहिजे , याबाबत तो आग्रही होते .
( ६ ) स्थळ , काळ व व्यक्ती या त्रयींनी बद्ध झालेल्या मानवी प्रसंगांचे वर्णन इतिहासलेखन असायला हवे असे त्यांचे मत होते . इतिहासाचार्य राजवाडे यांनी केलेले ऐतिहासिक लेखन व मांडलेली मते इतिहासाला दिलेले मोठे योगदान आहे .

२. इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा

प्र.[ ४ ]. पुढील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तर:

२. इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा

प्र.[ ४ ].ब) पुढील संकल्पनाचित्र पूर्ण करा.

उत्तर:

२. इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा

प्र. [ ५ ]. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा .

( १ ) प्राच्यवादी इतिहासलेखन

उत्तर🙁 १ ) अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात युरोपातील अभ्यासकांमध्ये पूर्वेकडील संस्कृती आणि देश यांच्याबद्दल कुतूहल निर्माण झाले होते . या कुतूहलापोटी भारतीय संस्कृतीचा अभ्यास करणाऱ्या अभ्यासकांना ‘ प्राच्यवादी अभ्यासक ‘ असे म्हणतात .

( २ ) या प्राच्यवादी अभ्यासकांनी भारतीय संस्कृती , इतिहास , येथील विविध भाषा व धर्म यांचा अभ्यास करून इतिहासलेखन केले . या लेखनाला ‘ प्राच्यवादी इतिहासलेखन ‘ असे म्हणतात .

( ३ ) प्राच्यवादी अभ्यासकांनी संस्कृत आणि युरोपीय भाषांमधील साधर्म्याचा अभ्यास करून या भाषांची जननी प्राचीन इंडो – युरोपीय भाषा होती , ‘ अशी कल्पना मांडली .

( ४ ) या प्राच्यवादी अभ्यासकांत छुपी साम्राज्यवादी वृत्ती दडलेली असल्याने त्यांनी पूर्वग्रहदूषित दृष्टिकोन ठेवूनच भारताच्या इतिहासाचे लेखन केले .

२ ) राष्ट्रवादी इतिहासलेखन

उत्तर🙁 १ ) एकोणिसाव्या शतकात भारतात इंग्रजी शिक्षणपद्धती सुरू झाली . या पद्धतीत शिकून तयार झालेल्या इतिहासकारांना भारताच्या वैभवशाली प्राचीन इतिहासाविषयीची जाण आली . आत्मजाणीव निर्माण झालेल्या या इतिहासकारांनी भारताविषयी जे इतिहासलेखन केले त्या लेखनास ‘ राष्ट्रवादी इतिहासलेखन ‘ असे म्हणतात . ( २ ) या राष्ट्रवादी इतिहासलेखकांनी प्राच्यवादी लेखकांच्या पूर्वग्रहदूषित इतिहासलेखनाला विरोध केला .

( ३ ) भारताच्या इतिहासातील सुवर्णकाळ शोधून त्यावर त्यांनी लेखन केले .

( ४ ) राष्ट्रवादी इतिहासलेखनामुळे ब्रिटिशांविरुद्धच्या स्वातंत्र्यलढ्यास प्रेरणा मिळाली ; तसेच प्रादेशिक इतिहास लिहिण्यालाही चालना मिळाली .

( ३ ) वंचितांचा इतिहास

उत्तर🙁 १ ) समाजाने ज्यांना सर्व अधिकारांपासून वंचित ठेवले , उपेक्षित ठेवले ; अशा समूहांच्या इतिहासाला ‘ वंचितांचा इतिहास ‘ असे म्हणतात .

( २ ) मार्क्सवादी इतिहासलेखनाच्या परंपरेतून वंचितांचा इतिहास लिहिण्याची परंपरा सुरू झाली .

( ३ ) इटालियन तत्त्वज्ञ अँटोनिओ ग्रामची याने इतिहासलेखनाची सुरुवात समाजाच्या तळाशी असलेल्या सर्वसामान्य लोकांपासून करण्याची कल्पना मांडली .

( ४ ) भारतात महात्मा फुले व डॉ . आंबेडकर यांच्या लेखनात वंचितांच्या इतिहासाचा विचार दिसून येतो . लोकपरंपरा हे वंचितांच्या इतिहासलेखनाचे एक महत्त्वाचे साधन मानले जाते . वंचितांच्या इतिहासातून सर्वसामान्य माणसाच्या जीवनाचे चित्रण केले गेले .

उपक्रम

पाठात उल्लेख केलेल्या विविध इतिहासकारांच्या कार्याची माहिती देणारे सचित्र हस्तलिखित आंतरजालाच्या साहाय्याने तयार करा .